Czym jest ostra reakcja na stres? Jakie ma objawy i kiedy wymaga interwencji?

15 stycznia 2022

Ostrą reakcją stresową (z ang. Acute Stress Reaction – ASR – nazywamy stan distresu, w którym czynnikiem wyzwalającym jest wyjątkowy stresor, o ponad regionalnym charakterze, konfrontujący wszystkich ze śmiercią, wobec którego zawodzą dotychczas stosowane mechanizmy obronne (globalny charakter stresora obejmuje skutki dla egzystencji ludzkości w wyniku katastrofy nuklearnej, klimatycznej, kosmicznej, epidemii).

Niezależnie od czasu działania stresora (nagły lub wydłużony w czasie), odpowiedź psychofizyczna o charakterze distresu ma charakter destrukcyjny i wszystko co było stałe i przewidywalne staje się niepewne, to co miało kiedyś znaczenie staje się całkowicie nieprzydatne.

ASR mimo, że jest ostrą reakcją ucieczkowo-obronną, przyczynowo może być związana zarówno z wystąpieniem nagłego stresora o niewyobrażalnych konsekwencjach lub stresora uruchamiającego lawinę zdarzeń prowadzących do postępującej destrukcji, której jednostka nie jest w stanie ani zatrzymać, ani się jej przeciwstawić.

Destrukcyjny charakter pozostawania w stanie distresu jest szczególnie nasilony gdy stresor ma charakter przewlekły i nie zanika, nie ma pewności co do jego dalszego trwania, utajenia, wznowy, itd.

Z uwagi na charakter nasilenia stresora i jego skutków ASR – nie jest zaburzeniem adaptacyjnym (przystosowawczym), a do objawów należą:

• stan oszołomienia z zawężeniem świadomości i uwagi (jesteśmy „w stanie oszołomienia”: myśli „gdzieś uciekają”, „biegną wielotorowo”, a przez to trudno się skupić na jednej aktywności);
• niemożność zrozumienia skąd i dlaczego pojawiło się coś w świecie, w którym wszystko było pewne i poukładane;
• niemożność ucieczki (brak bezpiecznego miejsca lub jest ono ograniczone i niedostępne);
• niemożność zachowania bezruchu (niepokój motoryczny, chęć zrobienia „czegoś”)
• nadmierna czujność i pogotowie agresywne, obronne;
• zawężenie uwagi do jednego problemu;
• złość, gniew i zwerbalizowana agresja;
• rozpacz i poczucie beznadziejności;
• nieodpowiednia i niecelowa aktywność;
• nadmierny smutek;
• niemożność pogodzenia się z utratą (dotychczasowego stylu życia, wartości, dóbr);
• lęk przed utratą podstaw egzystencji;
• szybciej narastające zmęczenie psychiczne.

Co wymaga interwencji?

• strach, bezsilność, przerażenie, panika;
• derealizacja i depersonalizacja (narastanie poczucia nierzeczywistości i niepewność tożsamości);
• oszołomienie i znieruchomienie, zanik chęci walki;
• objawy zaburzonego spostrzegania (złudzenia i pseudohalucynacje);
• poczucie winy;
• przerzucanie odpowiedzialności na innych;
• pogotowie agresywne, agresja;
• bezsenność i koszmary senne;
• społeczne wycofanie;
• myśli samobójcze.

Charakterystyczny dla pozostawania w stanie distresu jest dysonans poznawczy. To, co jeszcze było niemożliwe przed tygodniem staje się rzeczywistością, z którą jednostka musi się zderzyć, mimo, że nigdy wcześniej nie znalazła się w podobnej sytuacji i nigdy nie była uczona określonego zachowania.

Stanem distresu jest dotknięty, każdy, który się z nim konfrontuje. Stosowanie różnych mechanizmów obronnych jest psychologicznie uzasadnione i zrozumiałe. Najczęstszy mechanizm to tłumienie lęku i stanu zagrożenia, pozostawanie w nadziei dla siebie i swojej rodziny, że nam się to nie przydarzy. Najpowszechniejszym sposobem redukowania negatywnych konsekwencji distresu jest poszukiwanie informacji. Jej wiarygodność ma tu kolosalne znaczenie.

Źródło:

Heitzman J.: Zespół pourazowego stresu – kryteria diagnostyczne, zastosowanie kliniczne i orzecznicze. Psychiatria Polska, 1995.

Heitzman J.: PTSD jako następstwo klęski żywiołowej. Psychiatria Polska, 1998.

Heitzman J.: Wymiary traumatycznego stresu, Traumatic stress span, Psychiatria Polska, 2003.

Heitzman J.: Stres – zjawisko fizjologiczne czy patologiczne?, Stress – a physiological or pathological phenomenon? Postępy psychiatrii i neurologii, 2002.