Jak zachować sprawność intelektualną w wieku senioralnym?

10 września 2021

Z wiekiem pogarsza się wydajność procesów poznawczych, tj.: 

• wydłuża się czas reakcji,
• spada sprawność uwagi,
• pogarsza się pamięć,
• pogarsza się inteligencja płynna.

Współcześni badacze zauważają zanik lub pogorszenie sprawności tych obszarów w mózgu, które odpowiadają za funkcje zarządzające. Funkcje zarządzające to procesy kontrolne, które odpowiadają za kierowanie, monitorowanie i planowanie zachowań celowych.

4 komponenty (składniki) funkcji zarządzających, które ulegają pogorszeniu wraz z wiekiem:

• giętkość poznawcza – przerzutność uwagi,
• hamowanie – powstrzymanie się od narzucających się reakcji,
• pamięć operacyjna – zdolność do utrzymywania w pamięci informacji potrzebnych do wykonania zadania,
• planowanie – zamiar podjęcia określonych działań, nastawionych na osiągnięcie celu.

Sprawność procesów poznawczych pogarsza się na skutek zmian neurodegeneracyjnych w płatach czołowych mózgu. W późnej dorosłości istnieje możliwość zachowania rezerwy poznawczej w dobrej kondycji. Dzięki odpowiedniej aktywności istnieje możliwość zachowania sprawnego funkcjonowania, a także kompensowania ubytków w tych zakresie. Dzieje się tak dlatego, że nasz mózg ma zdolność plastyczności neuronalnej.

Neuroplastyczność to zdolność tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń, mających na celu ich:

• reorganizację,
• adaptację,
• zmienność,
• samonaprawę.

Jak zachować sprawność intelektualną?

Badania pokazały, że sprawność fizyczna w późnej dorosłości poprawia funkcje poznawcze, czyli pamięć, uwagę, koncentrację, spostrzeganie oraz funkcje zarządzające.  Podejmowanie różnorodnych aktywności, w tym inicjowanie działań w czasie wolnym, zamiast biernego siedzenia jest także pomocne na naszej sprawności.

Ważna jest także aktywność kulturalna.

Aktywność edukacyjna w późniejszym wieku, także ta nieformalna  jest niezwykle ważna dla zachowania sprawności mózgu.

W stymulacji mózgowej istotną rolę odgrywają ćwiczenia koordynacji wzrokowo-przestrzennej – układanie puzzli, nauka kroków tańca lub sekwencji ruchów podczas ćwiczeń aerobiku czy też wyszukiwanie różnic pomiędzy dwoma obrazkami, albo przerysowanie skomplikowanej figury geometrycznej, a potem próba odtworzenia jej kształtu z pamięci.

Prawie każdy sport będzie stymulował koordynację wzrokowo – przestrzenną, aby koordynować, co można zobaczyć na własne oczy wraz ruchem ciała. W zależności od dyscypliny sportu, koordynacja ręka-oko (koszykówka, tenis) lub koordynacja oko-stopa (nordicwalking, piłka nożna, biegi itp.) będzie bardziej dominująca.

Dla utrzymania sprawności naszego intelektu warto jest wykonywać operacje odwrócone, tj. czynności w odwrotnej kolejności. Może to być np. odliczanie wstecz – odliczanie od 100 do zera. Jeśli uznamy, że to zbyt łatwe, możemy na przykład odliczać co 3. Albo mycie zębów niedominującą ręką (dla praworęcznych – lewą, a dla leworęcznych – prawą).

Innym przykładem są ćwiczenia naprzemienne z przekraczaniem linii środkowej ciała, np. wodzenie oczami z lewej na prawą i z powrotem. Horyzontalne (poziome) ruchy gałek ocznych stymulują współpracę lewej i prawej półkuli mózgu. Można też kreślić oczyma leniwe „ósemki” – raz w jedną, raz w drugą stronę. Ćwiczenie to można także wykonywać oburącz, rysując w powietrzu leniwe ósemki. Inną opcją jest kreślenie ósemek wyprostowaną ręką z uchem przytulonym do ramienia (pozycja „słonia”).

Można też ćwiczyć ujmowanie podobieństw i różnic pomiędzy pojęciami, a także planowanie (np. układanie listy zakupów, czynności do wykonania).
Autor tekstu: Agnieszka Kraska

Źródło:

• PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, 2013 * tom 18, nr 4, s. 83–93
• http://www.ejournals.eu/Psychologia-Rozwojowa/
• Czasopismo Psychologiczne, Tom 7, Nr 2, 2001, 185-200
• http://www.czasopismopsychologiczne.pl/files/articles/2001-7-organizacja-funkcjonalna-procesw-poznawczych-w-otpieniu_-depresji-i-starzeniu-si.pdf