Czym jest terapia schematów? Co jest jej celem?

Terapia schematów to dość nowe i integracyjne podejście psychoterapeutyczne, opracowane i stale udoskonalane przez Jeffreya Younga i jego pracowników. Jest połączeniem elementów terapii poznawczo – behawioralnej (CBT), teorii przywiązania, terapii Gestalt, relacji z obiektem oraz terapii psychoanalitycznej. Tworzy to solidny model terapeutyczny, który bardzo dobrze odpowiada potrzebom pacjentów z głęboko zakorzenionymi, chronicznymi zaburzeniami psychicznymi. Jest to propozycja dla tych osób, u których standardowe techniki poznawczo – behawioralne okazują się być nie wystarczające dla osiągnięcia trwałych zmian, szczególnie w obszarze dysfunkcyjnych wzorców zachowań i relacji z innymi ludźmi.

Terapia schematów skupia swoją uwagę na najgłębszych strukturach poznawczo-emocjonalnych, tak zwanych wczesnych nieadaptacyjnych schematach. Schematem jest trwały, negatywny, wszechogarniający wzorzec, który powstaje w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i jest utrwalany w toku dalszego życia. Składają się na niego myśli, wspomnienia, przekonania, emocje i reakcje fizjologiczne. Wszystko, co nam się przytrafia, postrzegamy przez pryzmat schematów. Oznacza to, że informacje, które pasują do naszego schematu, są zazwyczaj przyjmowane, te zaś, które nie pasują, są odrzucane. W efekcie czego, schematy są bardzo oporne na zmianę, ponieważ wybiórcze przyswajanie informacji powoduje, że schematy same się potwierdzają.

Wczesne nieadapatcyjne schematy dążą do przetrwania, a dzieje się to z powodu ludzkiego pragnienia spójności. Choć schemat z jednej strony jest tym, co powoduje ból i cierpienie, to zapewnia również komfort i jest tym, co dobrze znamy. Ludzi więc pociągają te wydarzenia, które schemat uruchamiają. Schematy mają kluczowy wpływ na to, jak ludzie myślą, co czują, jak działają i w jaki sposób wchodzą w relacje z innymi. Na terapii wspólnie z pacjentem przyglądamy się schematom i uczymy się je rozpoznawać (więcej o terapii poznawczej, do której nawiązuję przeczytasz TU.) Schematy paradoksalnie powodują to, że pacjenci w życiu dorosłym odtwarzają te aspekty swojego dzieciństwa, które wyrządziły im najwięcej szkód.

Negatywne schematy powstają za przyczyną niezaspokojenia podstawowych potrzeb emocjonalnych w dzieciństwie.

Wyróżnia się 5 podstawowych potrzeb emocjonalnych człowieka:

• autonomia, kompetencja i poczucie tożsamości,
• bezpieczne przywiązanie do innych (bezpieczeństwo, opieka, troska i akceptacja),
• wolność wyrażania prawdziwych potrzeb i emocji,
• spontaniczność i zabawa,
• realistyczne granice i samokontrola.

Dodatkowo, strategie i nieadaptacyjne style radzenia sobie, którymi posługują się ludzie, aby radzić sobie z negatywnymi schematami, również przyczyniają się do ich podtrzymywania.

Celem terapii jest osłabienie schematów i związanych z nimi strategii radzenia sobie, a co za tym idzie, wzmocnienie zdrowej części osobowości pacjenta. Terapeuta wchodzi w koalicję ze zdrową częścią, aby wspólnie walczyć ze schematami. Podejście to opiera się na aktywnym zaangażowaniu obu stron w proces leczenia. Pacjent uczy się identyfikować swoje schematy, rozumieć ich przyczynę (źródło), rozpoznawać nieadaptacyjne style radzenia sobie oraz zauważać, w jaki sposób te reakcje służą wzmacnianiu schematów.

Przy użyciu strategii poznawczych, behawioralnych oraz doświadczeniowych pacjent ma szansę uczyć się nowych, adaptacyjnych wzorców zachowań. Oprócz tego ćwiczy umiejętności, tj. asertywność, stawianie granic, nazywanie swoich potrzeb i koncentruje się na budowaniu zdrowych relacji. Uczy się również zdrowych sposobów dbania o swoje potrzeby (np. spotkanie ze znajomymi, aby móc zadbać o własną potrzebę empatii i zrozumienia przez innych, zamiast samotnego pozostawania w domu i regulowania emocji np. poprzez alkohol).

W tym nurcie terapeutycznym relacja terapeutyczna jest bardzo istotnym elementem diagnozy i zmiany pacjenta. Opiera się ona na terapeutycznej postawie empatycznej konfrontacji oraz na wykorzystaniu ograniczonego powtórnego rodzicielstwa.

Źródło:
J.E.Young, J.S.Klosko, M.E.Weishaar, „Terapia schematów. Podręcznik praktyka”. 2019.